Örneklerle: Dar Bölge Seçim Sistemi Nedir?

Siyaset Bilimi Uzmanı ve Tub-Der başkanı Kenan Karataş ülkenin gündeminde ki yeni sistemi özetleyen bir yazı yazarak; 'Dar Seçim Bölgesi' başlığıyla yeni sistem hakkında detaylı bilgiler yazdı...

İşte O Yazı:

Hükümet kanadından yeni bir seçim sistemi önerisi geldi. Türkiye kamuoyunun yabancısı olduğu bu sistem, dünya siyasal çevrelerinde İngiliz modeli olarak bilinen bir seçim sistemidir. Genellikle daraltışmış bölge modeliyle karıştırılan dar bölge sistemini daraltılmış bölge modelinden ayıran en temel özellik, Türkiye’nin milletvekili sayısı kadar seçim bölgesine ayrılmasıdır. Daraltılmış bölge sisteminde bölünme oranı milletvekili sayısı baz alınmadan bazı il ve ilçelerin birleşmesinden oluşan seçim bölgeleri oluşturulmaktadır. Örneğin, Akdeniz bölgesinin sadece 4-5 seçim bölgesine ayrılması gibi.

Daraltılmış bölge modelini Türkiye’de ilk olarak 1987 ve 1991 yılları arasında Turgut Özal uygulamış ve belirlenen seçim bölgelerine 4-5 milletvekili çıkarma olanağı tanınmıştı. Şuan AK Parti hükümetinin üzerinde durduğu dar bölge modelinde ise Türkiye 550 seçim bölgesine ayrılacak ve her seçim bölgesi sadece bir milletvekili çıkarma olanağına sahip olacak.

Dar Seçim Bölgesini kısaca tanımlamaya çalışalım; bugün itibariyle T.B.M.M’de sandalye sayısı 550, yani Türkiye halkı 550 milletvekili ile mecliste temsil ediliyor. Mevcut seçim sisteminde seçmen bağlı bulunduğu il sınırları içinde ki tüm milletvekili (Blok liste) için oyunu kullanıyor ve blok listede (Urfa için 12) hangi milletvekilini ya da kaç partili vekili meclise göndereceğini önceden bilemiyor. Yine aynı şekilde listenin dördüncü ya da beşinci sırasında yer alan vekilin ismi yolsuzluğa, talana ya da diğer yüz kızartıcı suçlara karışmış olsa bile, dürüst bir aday için kullandığı oyla söz konusu kişiyi de meclise gönderme durumunda olmaktadır.

Dar bölge seçimi Türkiye’yi 550 seçim bölgesine ayırmayı öngörüyor. Ayrılan her seçim bölgesinden parti ya da partiler sadece bir vekil çıkarma şansına sahip olabiliyor. Dar bölge modelinde blok liste kavramı olmayacağı için, seçmen kime oy vereceğini önceden bilecek ve ona göre gönül rahatlığıyla sandığa gidebilecektir. Yani yukarı da değinmeye çalıştığımız illegal kişilikler elenmiş olup seçmen bilerek günaha girmeyecektir.

Dar bölge modelinin uygulanması halinde ülke barajının kalkması söz konusu olacaktır. Buna karşılık hükümet ayırmış olduğu seçim bölgeleri için baraj uygulayabilecektir. Ancak bu baraj şuan için hükümetin gündeminde değil, diye düşünüyorum. Şayet uygulanacak olursa % 40-50 gibi bir baraj gündeme gelebilecektir. Bu da demektir ki, bu orana ulaşılmadığı taktirde iki turlu bir seçim sistemi uygulanabilecektir. Ama dediğim gibi bölge barajı şuan için söz konusu değildir ve olacağını da sanmıyorum.

Dar bölge seçim sistemiyle birlikte daha önce % 10 ülke barajına takılan partilerin büyük olasılıkla meclise milletvekili gönderme olanağı doğacaktır. Seçmen daha önce “nede olsa “B” partisi ülke barajını aşamıyor oyum boşa gitmesin” endişesine kapılmayacak “B” partisinin adayına tercihini rahatlıkla kullanabilecektir.

Bu model büyük olasılıkla parti ittifaklarına yol açacaktır. Yani bir parti “ben şu bölgeden aday göstermeyecek, seni destekleyeceğim, sende bu bölgeden aday gösterme beni destekle” şeklinde. Daha net bir ifade ve örnek verecek olursak, MHP, DP ile anlaşır, MHP Siverek’te aday göstermez ve DP’nin adayı desteklerken, DP’de Ovadan aday göstermez, MHP adayını destekleyebilir. Bu ittifak iki ya da daha fazla parti arasında da gerçekleşebilir.

Şanlıurfa İçin Dar Bölge Sistemine Yönelik İki Örnek Vermeye Çalışalım!

Harran ve Akçakale’nin (Köyler dahil) tek seçim bölgesi olduğunu düşünelim. Bu bölge sadece bir milletvekili çıkarma hakkına sahip olacak. Bütün partiler sadece tek adayla bölgede yarışacak. En fazla oyu alan partinin adayı milletvekili seçilmiş olacak. Dikkat ederseniz burada seçmen kimi meclise göndereceğini daha önceden bilme olanağına sahip oluyor.. Hemen akla şu gelebilir, bölgede sevilen sayılan ve dürüst bir ismin çıkma olasılığı yüksek olacak. Evet, dar bölgenin de en güzel yanı bu; diyelim ki AK Parti bölgede sevilmeyen bir isimle yarışta start alırken, MHP bölgede itibarlı sevilen ve dürüst bir ismi öne sürdü. Bu durumda MHP’nin vekil çıkarma olasılığı AK Partiye göre yükselecektir.

İkinci örneğimiz Siverek olsun; Siverek’i tek seçim bölgesi sayalım. Dolaysıyla Siverekli seçmen bir milletvekili meclise gönderme hakkına sahip olabilecek. Yani AK Parti ve diğer partiler Siverek’ten tek aday gösterme hakkına sahip olacak. Bu durum da AK Parti adayıyla DP adayı arasında asla bir fark kalmayacağı gibi, bağımsız adayda aynı şanslara sahip olabilecek. Bu durumda parti ismi değil, şahıs ismi seçimi kazanmış olacak.

Dar Bölge Sisteminin Uygulanması Halinde Şanlıurfa Kaç Bölgeye Ayrılacak

Öncelikle şunu belirtmekte yarar görüyorum. Aşağıda vereceğim seçim bölgeleri tamamen varsayımlar üzerine ve rakamsal tahminlere ilişkin olacaktır. Ayrıca ilçelerden seçmen aktarmaları durumunda şema değişebilecektir. Ya da Siverek’in il olması halinde bölgelerde değişim olabilecektir. Bu yüzden seçim bölgelerini sadece örnek ve anlaşılır olsun diye vereceğim. Şanlıurfa’nın mevcut milletvekili (12) sayısına göre;

Eyyübiye: 2 Seçim bölgesi, yani her bölge için bir milletvekili.

Haliliye: 2 Seçim bölgesi

Karaköprü: 1 Seçim bölgesi

Siverek+Hilvan: 2 Seçim bölgesi

Viranşehir+Ceylanpınar: 2 Seçim bölgesi

Akçakale+Harran: 1 Seçim bölgesi

Birecik+Halfeti: 1 Seçim bölgesi

Bozova+Suruç: 1 Seçim bölgesi

Yapmış olduğum tahmini bölgelerde fazla ya da eksik seçmen olabilir. Eksik ya da fazla olan bölge seçmenleri en yakın bölgeden tamamlanır ya da çıkarılır. Örneğin Karaköprü bir seçim bölgesi için yetersiz seçmene sahipse Halilye’nin emniyet caddesine kadar olan kısmı Karaköprü’ye dahil edilebilir.

Bu hafta ki yazımda Türkiye gündemine girmeye başlayan yeni seçim modelini sizlere izah etmeye çalıştım. Umarım anlaşılır ve açıklayıcı olabilmişimdir. Doğrusunu isterseniz bu model benim hoşuma gitti diyebilirim. Çünkü iki, üç parti cuntası sona ermiş, diğer partilerinde önü açılmış olacaktır. Ayrıca partilerin artık paralı liste yarışını göze alacağını tahmin etmiyorum. Bütün partiler eğitimi, kişiliği, geçmişi temiz ve liyakat sahibi isimler üzerinde yoğunlaşacaktır, diye düşünüyorum. Görünen o ki bölge adaylık savaşları çok yakında kızışacak. En fazla çekişmenin olacağı bölgeler ise Harran+Akçakale ve Siverek+Hilvan bölgesi olacaktır.

Allah yar ve yardımcımız olsun.