Mısır Tarihini Yazan Harranlı Bilim Adamı: Muhammed b.Ubeydullah Müsebbihî

Harranlı Muhammed b.Ubeydullah Müsebbihî
Emîr ızzulmelik Muhammed b. Ubeydullah Ebu Kâsım b. Ahmed
b. ısmail b. Abdülaziz, Müsebbihî el-Kâtib el-Harranî olarak tanınır (İbn
el-Esîr, 1369, III/7; Safadî, 1953, IV/7; İbn İzârî, 1948, I/264; İbn Tağri
Birdî, 1956, IV/271; Zehebî, 1964, III/139; ıbn ımad, 1350, III/215;
Suyutî, 1967, I/248".
Yazar Harranlıdır; sonradan yerleştiği Mısır'da yetişmiştir. Bilinen
tarihi ve daha başka eserlerin yazarıdır. Çok erdemli ve engin bilgiye
sahib biri kişi idi. Pek çok eseri bulunmaktadır. Asker gibi disiplinli
olarak yetiştirilmişti. Mısır emîri Hâkim b. Aziz el-Ubeydî'nin hizmetine
girerek, ondan çok faydalanmıştır. Tarihinde, Mısır emîri Hâkim'in ilk
hizmetine girdiği tarihin h. 398 (1007) yılı olduğunu zikretmektedir.
Ayrıca tarihinde; Mısır'ın Saîd bölgesine bağlı el-Kays ve el-Behensa'nın
yöneticiliğini yaptığını da, zikretmektedir. Daha sonra Mısır'da divan
kâtipliği yaptığını anlatmaktadır. Müsebbihî'nin; emîr Hâkim ile divan
toplantılarına katıldığı ve görüş alış-verişlerinde bulunduğu da, büyük
tarihinde zikredilmektedir.
Müsebbihî; halifenin saray kütüphanesi için 30 bin kadar eser topladı. Bu eserlerden bir kısmı şunlardır: Anılan tarihi, onun hakkında şöyle
bir bilgi vermiştir: "Yüce bir değere sahip olan tarih, içeriği ve değeri
yönünden hiç bir kitapta ulaşılamayacak zenginliktedir. Onun zengin
içeriği, başka kitapları okumayı gerektirmez. Bu bilgiler; Mısır'da geçen
olayları ve orada görev yapan vâli, emîr, imam ve halifelerin haberleridir.
Eser; ilginç, şaşırtıcı olaylar ve binalar, yemeklerin çeşitliliği, onlara nasıl
ulaşılacağı, bu tercemeyi ve yorumunu yaptığımız zamana kadar oraya
gelenler, şairlerin şiirleri, şarkıcılar, haberler, kadılar, hâkimler,
adâletçiler, edebiyatçılar, gazelciler ve daha başka konuları da
içermektedir". Bu eser 13 bin sayfadır.
Yazarın eserlerinden bir diğeri de "et-Telvîh ve't-Tasrîh Fi Maânî
eş-şiir ve Ğayrihi". Bu eseri de bin sayfadır. Ayrıca "er-Râh ve'l-ırtiyâh"
kitabı 1500 sayfadır. Yine "el-Ğark ve'ş-şark Fi Zikri Men Mâte Ğarkan
ve şarkan" kitabı 200 sayfadır. "et-Ta'âm ve'l-ıdâm" kitabı bin sayfadır.
"Derku'l-Buğye Fi Vasf el-Edyân ve'l-ıbâdât" kitabı 3500 yapraktır.
"Kısasu'l-Enbiyâ' ve Ahvaluhum" kitabı 1500 sayfadır. "el-Müfâtehe ve'l Münâkehe Fi Esnâf el-Cimâ'" kitabı 1200 sayfadır. "el-Emsile Li'd-Düvel
el-Mukbile" kitabı, yıldızlar ve geometri hakkındadır, 500 sayfadır. "el- Kadâyâ es-Sâibe Fi Me'ânî Ehkâm en-Nücûm" kitabı üçbin sayfadır.
"Cevnet el-Mâşita" kitabı, ilginç haberler, şiirler ve ender hikâyeler
içermektedir. Zikredilen bu bilgilere hiç kimse hiç bir yerde rastlayamaz.
Bu haberler uyumlu olmayıp, çeşitlilik arzeden bilgilerden ibarettir, 1500
sayfadır. "eş-şecen ve's-Seken Fi Ahbâr Ehli'l-Havâ ve Mâ Yelkâhu
Erbâbuhu" kitabı 2500 sayfadır. "es-Su'âl ve'l-Cevâb" kitabı 300 sayfadır.
"Muhtâr el-Ağânî ve Me'ânîhâ" kitabı ve daha başka kitapları da bulunmaktadır.
Kaliteli ve iyi derecede bulunan şiirleri, heceler halindedir. Bazı
şiirlerinde çok sevdiği babasına, vefatı münasebetiyle mersiyeler söylemektedir.
Müsebbihî, meşhur kâtip, kırtasiyeci ve edebiyatçı olan Ebu Muhammed Ubeydullah b. Ebu Cû‘'un ziyaretine karşı ona iadeyi ziyarette
bulunmuş ve bu münasebetle onun faziletini, şiirlerinde sevgi ve saygı ilem dile getirmiştir.
Zikredilen ıbn Cû‘'un oğlu da şair, edebiyatçı, samimi şiirler yazan
bir zat idi. şiirleri genellikle yazışmalar, sitemler ve hicviyeler tarzında
idi. El yazısı çok güzeldi. Öyle ki bu özelliğini bir kazanç kapısı olarak
kullanıp, isteyenler için her 50 yaprağı bir dinara istinsah ederdi. Yazıları
elden ele dolaşırdı, itibar ve rağbet görürdü. Ebu Cû' h. 395 (1005) senesinde vefat etmiştir.
Müsebbihî'nin doğumu ise, Pazar günü 10 Receb h. 366 (3 Mart
977) tarihinde idi. Bu doğum tarihini kendisi de büyük tarihinde zikretmiştir. Vefatı ise Rebiulevvel h. 420 (Mart 1029) tarihinde idi (ıbn
Hallikan, 1948, III/379; Yafi'î, 1339, III/36; Kehhale, 1957, XI/138;
Rozanthal, 1959, II/646; Brockelmann, 1983, VI/84; Mustafa, 1979,
II/188; Avcı, 1995, 132). Müsebbihî; çok sevdiği 93 yaşındaki babasını
kaybederken (9 şaban h.400/27 şubat 1010) hakkında pek çok mersiyeler
yazmıştır.
Ayrıca onun için, çağdaşı şairlerin de bazıları mersiyeler yazmış ve
bu şairleri ve mersiyelerini, oğlu Müsebbihî yazdığı tarih kitabında
zikretmiştir. Sem'ânî, "el-Ensâb" (İbn Hallikan, 1948, I/378; İbn el-Cevzî,
1360, X/224; Subkî, 1324, IV/260; İbn el-Esîr, 1966, XI/124; Zehebî,
1955, IV/107)3
 adlı kitabında Müsebbihî'nin nisbetini, dedesine
 
bağlamıştır. Böylece Mağâribî ve Mısır tarihini yazan Müsebbihî, yani
bahsi geçen emîr, o eseriyle tanınmıştır. 
(Necati AVCI /Urfa ve Yöresinde Yetişmiş Olan Bazı Bilim Adamları)