Şanlıurfa Kent Konseyi: 2019 Göbeklitepe Yılı Hayırlı Olsun

'Göbeklitepe Yılı'nın, şehrimiz açısından  daha olumlu değerlendirilmesi için bütün kurumların, işadamlarının, sivil toplum kuruluşlarının, hemşehrilerimizin ve yerel medyanın birlikte yapması gereken çalışmalar/önlemler var. Şanlıurfa Kent Konseyi olarak Temmuz 2018’de yapılması gereken çalışmaları tespit etti ve ilgili kurumlara önerdi https://www.sanliurfakentkonseyi.org.tr/icerik/116/sanliurfa-kent-konseyinden-turizm-sektoru-ile-ilgili-oneriler  ve Ekim 2018’de yapılan Olağan Genel Kurul’da karara bağladı.

Şanlıurfa Kent Konseyi Yürütme Kurulu üyemiz Prof. Dr. Abdullah Ekinci’nin rehberlik ettiği sonuç raporunda sunulan önerilerin, sorunların ve çözüm yollarının şehrimizin turizmine katkıda bulunmasını; böylece uluslararası bir üne sahip olan Göbeklitepe’ninde bu kapsamda daha iyi değerlendirilmesini; aşağıdaki önerilerimizin ilgili bakanlığımız ve onlara bağlı kurumlarımız tarafından değerlendirilmesinin faydalı olacağına inanıyoruz.

İŞTE O ÖNERİLERİMİZ:

“ Şanlıurfa’da Turizm Sektörü ile ilgili Hususlar ve Öneriler.”

• Şanlıurfa GAP havaalanına inen yolculara “ Uygarlığın ana yurduna, Şanlıurfa’ya Hoş Geldiniz. “Dünyanın En Eski Tapınağı Göbeklitepe’yi, Dünyanın Gözde İlim Yuvası Tarihi Harran Üniversitesi’ni gezmeyi ihmal etmeyin” gibi mesajlar iletilmeli.

• Turizm pazarlamasında hizmet pazarlanır. Hizmet kalitesi iyileştirilmeli teşvik edilmeli ve düzenli denetimler yapılmalı.

• Turizm pazarlaması, diğer pazarlamalara göre altyapı sorularından daha çok etkilenir. Alt yapı sorunları çözümlenmeli,

• Turizm pazarlamasında üretim ve tüketim aynı zamanda meydana gelir. Hizmetler önce satılır sonra tüketilir. Ürün satımı, sunumu ve paketlenmesinde estetik bir anlayışı tercih edilmeli.

• Şanlıurfa’da turizm endüstrisinde marka imajına bağımlılık yerine çekiciliği olan bir bölge,  bir kültür merkezi olduğu vurgulanmalı. Markalaşmak sadece ürün ile sınırlı tutulmamalıdır. Davranışlar ve hijyeni de içermelidir.

• Turistik ürünler için oluşan talep günlük, haftalık, aylık ve yıllık olarak çok farklılık gösteren değişken bir taleptir. Söz konusu talepler dönemlerine göre planlaması yapılmalı.

• Turizm pazarlamasında tüketici tatminine önem verilmeli.Turizm pazarlaması riskli bir pazarlamadır. Hassasiyet gösterilmelidir. Turizm pazarlamasında tüketici üretici arasında iletişim olabildiğince nezaket ve zarafet ölçülerinde olmalıdır.

• İletişim nitelik, fayda, değer ve kişilikli bir yapı içermelidir.

• Şanlıurfa’da kültür turizmi potansiyeli taşıyan mekânların bulunması,

• Birçok alternatif turizm çeşitliliğinin olması (gurme turizmi, av turizmi, tarih turizmi, eko turizmi), 

• Hediyelik eşya, konaklama ve ulaşım maliyetlerinin uygun olması,

• Kentin kültürel ve tarihi canlılığını 24 saat yaşıyor olması,

• Benzer kentler ile karşılaştırıldığında Şanlıurfa’ya gelen turistlerin eğitim seviyelerinin ve ortalama kalış sürelerinin kısa olması,

• Turizm belgeli tesislerin düşük nitelikte olması,

• Reklam ve tanıtım stratejilerinin turist çekmede ve halkı bilinçlendirmede yetersiz olmaları,

•Reklam ve tanıtım çabalarının turizmi baltalamasına fırsat verilmemelidir. Turizm danışma bürolarının ve kent içinde turisti yönlendirecek ve bilgilendirecek, yazılı ve görsel malzemenin yetersiz olması,

• Alt yapı ve üst yapı sorunlarının olması ve rehberlik hizmetlerinin eksikliği.

• Yeni paydaşların sektörde yer almaya başlaması ve bilhassa havayolu şirketlerinin gerekli yatırımları/önlemleri almaları.

• Yıllar boyu basın ve televizyonda yürütülen hatalı tanıtımlar, yanlış bir imajın oluşmasına zemin hazırlamıştır.

• Turizm için başarılı bir planlama yapılmalıdır. İmkânların bir dökümü yapılmalı, turist pazarı değerlendirilmeli, talep-arz dengesi masaya yatırılmalıdır.

• Turistlerin konaklama sürelerini uzatmaya yönelik önlemler alınmalı,

•Turizmin kalkınmasının mali yönü için iç ya da dış yatırım olanakları bulunmalı,

•Doğal güzellikler, kültürel miras ve toplumsal hayatın özelliklerinin korunması ve geliştirilmesine çalışılmalıdır.

•Altyapının ve rekreasyon donanımlarının hem ziyaretçiler hem de yerel halkın dikkate alınarak geliştirilmeli,

• Komşu ülkelerde savaş ve benzeri koşullar, Şanlıurfa turizmine yansımalarını minimize edecek çalışmalar mutlaka yapılmalı.

• Kamunun turizm açısından Şanlıurfa’daki alt yapı yatırımlarına kısıtlı kaynak ayırması, Kentin, turizm potansiyeli yüksek alanlarda altyapı ve üstyapı eksiklikleri giderilmelidir.

• Kamu yönetiminin şehir halkın kültürel, sosyal ve ekonomik felsefesi ile uyumlu bir turizm geliştirme programını uygulamaya koyması,

• Kent merkezinde ve ilin diğer yerlerinde turizm danışma büroları açılmalı,

• Turizmde ihtisaslaşan yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeyde yarışan marka turizm bölgelerinin tespiti yapılmalı,

• Turizm faaliyetlerinin yaygınlaştırılması, inanç turizmi, tarih ve kültür turizmi, kongre turizmi, termal ve sağlık turizmi ile eko-turizm gibi farklı ve alternatif turizm alanları geliştirilmelidir.

• Turizm tesisi ve yatak kapasitesinin hızla arttırılması,

• Kongre ve ticaret merkezleri oluşturulmalı, (Fuar alanı sayısı artırılabilir )

• Turizme yönelik hizmet sektörü (yeme, içme, dinlenme gibi) geliştirilmeli,

• Hediyelik eşya ve el sanatları çeşitlendirilmelidir. Turizm tesislerinde satış noktalarında satışa sunulmalıdır. 

• Hazırlanacak Turizm Master Planları çerçevesinde, Gaziantep-Şanlıurfa-Mardin- Diyarbakır­-Adıyaman turizm koridorunun belirlenmeli, ildeki kültürel mirasın korunması, turistik ürün ve pazarlama alanları desteklenmeli,

• Turizm faaliyetlerinin mekâna dengeli dağıtılması için konaklama alanlarının bulunduğu noktalara, günübirlik mesafelerde rekreasyon alanları oluşturulmalı (yeme, içme, dinlenme, günübirlik tesisler gibi).

• Bölgeye yabancı turist gelişlerinin arttırılmasına yönelik faaliyetler desteklenmeli,

• Otel işletmeciliği ve servisi, tur düzenleyicileri ve seyahat acenteleri için gerekli turizm personeli eğitimi gerçekleştirilmeli ve yaygınlaştırılmalı

Tarih ve Kültüre Yönelik Sorunlar ve Çözümler

• Tarihi kent olan tarihi mekânların potansiyelinin değerlendirilememesi,

• Göbeklitepe, NevaliÇori, Harran kazılarında çıkan mekânlar ve ören yerleri insanlık tarihi ve dinler tarihinin kaderini değiştiren derinlikte oluşu,

• Göbekli tepe keşfinden sonra kentte gelen turistlerin gittikleri yerlerde, Şanlıurfa’yı tanıtmada ve turist sayısını artırmada bir fırsat olması.

• Toplum kültürel mirasın değeri ve korunması konusunda bilinçlendirilmesi sağlanmalı,

• Şanlıurfa ilinin ve şehrinin zengin kültürel mirasını vurgulayan ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtım ve pazarlaması yapılmalı,

• Şehir turları kapsamında tur güzergâhını ve çekim noktalarını gösterir özel şehir haritaları ve broşürler hazırlanarak, sahip olunan değerlerin gerek ülke çapında gerekse yurtdışında tanıtım ve pazarlaması yapılmalıdır.

• Tarihi yapılar aslına uygun restore edilerek pansiyon, yerel yemeklerin tanıtılıp ikram edildiği mekanlar ve küçük otellere dönüştürülmesi desteklenmeli,

• Tarihi sokaklar temiz tutulmalıdır.

• Bölgede, mevcut konaklama kapasitesinin kültür ve eko turizme yönelik yapılacak planlama ve uygulamalarla arttırılması sağlanmalı,

• Şanlıurfa’nın kültür ve turizm potansiyeline yönelik fırsatlar ve hedefler belirlenmelidir.

• Zengin tarihi ve kültürel mirasın ayırt etmeksizin korunması, tanıtılması ve turizme açılması sağlanmalıdır.

• Yöre halkına, kültürel ve tarihi mirasın korunması ile turizmin geliştirilmesine yönelik bilinçlendirme eğitimleri verilmeli,

• Markalaşma sürecinde olumsuz simgeler ve imajlar mutlaka ayıklanmalıdır. Gelişi güzel simge-sembollerden marka oluşturma çabasından uzak durulmalıdır.

• Kırsalda dev bir turizm potansiyelinin varlığı görülmelidir, alternatif turizm arayışları için bir çalışmanın yapılması.

• Şanlıurfa’da kültür varlıklarını korumak ve geliştirmek için; çarşıların yanı sıra sokakların yeniden turizme uygun şekilde düzenlemesinin yapılması için ivedilikle uygulamaya konulmalıdır.

• Şanlıurfa’nın inanç ve kültür turizmi için lider bir kent olduğunu öncelikle kendimizi ikna etmeli ardından dünyaya anlatmalıyız. 

• Tarihî eserlerin korunması; şehirlerin kimliğinin korunması ve markalaşma bağlamında büyük önem taşımaktadır. Tarihi miras kimliksiz restorasyonlarla tahrip edilmemelidir.

•  Sit alanlarında kaçak yapılaşma, arkeolojik alanlarda kaçak kazıların engellenmesi,

•Tarihî eserler bağlamında Şanlıurfa’da sadece şehir merkezi değil tüm ilçelerin dikkate alınması.

• Arkeolojik ve tarihi değerler yok sayılarak şehir markası oluşturulamaz.

• Arkeolojik-Tarihi değerlerimizi, hızlı şehirleşme ortamının rant baskısından kurtarmak gerekmektedir.

• Kentimizde pek çok önemli tarihî eser koruma alanlarında bulunmalarına rağmen beton binalar arasında kaybolmaya yüz tutmuş durumdadır. Bu eserlerin çekiciliğinin arttırılması için etrafındaki yapılar kamulaştırılarak yıkılmalı ve açığa çıkmaları sağlanmalıdır.

• Haleplibahçe mozaiklerinin önemi bilinmeye başlandı, fakat Şanlıurfa yöresine ait sergilenmeyen ya da çıkarılmayan yerinde tutsak edilen mozaiklerin tümünün çıkarılıp mozaik müzesinde sergilenmesi sağlanmalıdır..

• Eski sanat eserlerinin, tarihi yapıların, müzelerin, eski uygarlıkların ve onlara ait kalıntıları görme amaçlı seyahatler düzenlenmeli. (Tematik geziler)

• Araştırma keşif ve dini amaçlı seyahatler düzenlenmeli. (Tematik geziler)

• Yerel mimari ve orijinal özellikler, kütüphaneler, yerel mutfak, festivaller ve fuarlar, tiyatro, sinema, müzik, lisan ve edebi çalışmalar ve alt kültürleri tanıma amacıyla yapılan seyahatler,

• Yerel yaşamı, gelenek-görenekler yansıtan kültürel değerleri tanımak için yapılan seyahatler.

• Şehrin kültür birikiminin yeterli ölçüde değerlendirilememesi,

• El sanatları, zanaatlar, yöre mutfağı gibi yerel kültür ve folklorik öğelerin yeterince yaşatılamaması,

• Ortak bir koordinasyon anlayışından bağımsız hareket edilmemeli,

• Yazılı ve görsel medyadaki olumsuz yayınların önlenilmesi veya yayınlar sonrasında telafi stratejileri geliştirilmelidir.

• Kültürel ve tarihi mekânları koruma bilincine dair çalışmalar olmasına rağmen büyük tarihi bir birikime sahip kentimizin kültürel mirasının tümünü kurtarmaktan uzaktır.

• Kent imajı oluşturulmalıdır. Şehrin felsefesi, değerleri ve geleneklerinden bağımsız bir imaj olmamalıdır.

• Şehir sloganları belirlenmelidir. Şehrin felsefesi, değerleri ve geleneklerinden bağımsız bir slogan olmamalıdır.

• Şehir sembolleri tespit edilmelidir. Şehrin felsefesi, değerleri ve tarihinden bağımsız bir sembol olmamalıdır.

• Kültürel Kent Kimliği vurgusu yapılmalıdır. Kent kimliği, bir kenti diğer kentlerden ayırt etmeye bir anlamda başkalaştırmaya yardımcı olan niteliklerdir. Bu anlamda Urfa kent kimliği vurgusu sıradan bir vurgu ifadesi olmamalıdır.

• Tarihi ve kültürel varlıklara yönlendirecek yönlendirme levhaları ve tanıtıcı tanıtım levhaları da konulmalıdır.

• Kültürel marka kent olmaya karar vermek. Kültürel bir marka olduğumuzu bilmeyen kalmamalıdır. Kültürel bir kent markası oluşturulmalıdır.

• Şanlıurfa’nın kültürel çekiciliklerinin belirlenmesi.

• Benzersiz şehir Şanlıurfa ziyaretçilerini “Sizleri misafir etmekten onur duyduk” anlamında sertifika veya cep telefonlarına mesaj atılmalı.

• Şanlıurfa‟da tarihsel filmlerin çekilmesi sağlanmalı ve bu filmler tüm dünyada gösterime girmesi sağlanmalıdır.

•  Uluslar arası çapta kongreler, festivaller düzenlenmelidir.

•  İnternet, e-posta, banner reklamları gibi reklam araçları kullanılmalıdır.

• Ulusal ve uluslar arası yayın yapan turizm dergilerinin, gazetelerin temsilcileri, dünya çapında tur operatörleri yöneticileri davet edilmeli ve Şanlıurfa’da misafir edilmeli, tarihi ve kültürel varlıkları, kültürünün tanıtılması gerekmektedir.

• Peygamber Türbeleri, birçok şeyh, evliya ve âlimin türbeleri ile ziyaret yerleri bulunmaktadır. 

• Somut Kültürel Miras içinde yer alan tarihi değere haiz 39 adet cami, 1 namazgah, 7 tekke, 5 kilise (bunlardan üç adedi camiye çevrilmiş), mezar mimarisi içerisinde 13 adet türbe, Roma devrine ait bir anıt mezar ve yüzlerce kaya mezarı bulunmaktadır.

• Özel olaylar ve ritüeller: “Özel bir amaç doğrultusunda düzenlenen geniş çaplı organizasyonlar turistler için birer çekim unsuru olabilmektedir….  Sıra geceleri, zikir ritüelleri (Dergah zikri)

•  Kadim bir kent olan Şanlıurfa’da tarihî kentsel peyzaja ilişkin bir planlama yapılmalıdır.

•  Somut ve somut olmayan bileşenleriyle kentsel mirasın korunması ve geleceğe taşınması adına bir kent politikası oluşturulmalıdır.

•  Mimari eserleri, vurgun ve talan çabalarına kurban edilmemelidir.

•  Kentsel mirasın korunmasına ilişkin hedeflerle sosyal ve ekonomik gelişme hedefleri entegre edilmelidir.

•  Doğal çevre, bugünün ve gelecek nesillerin ihtiyaçlarıyla geçmişten gelen miras arasındaki dengeli ve sürdürülebilir ilişkinin temeline dayandırılmalıdır.

• Fiziksel ve sosyal değişimi sağlayacak ve günümüz müdahalelerinin tarihî mekân mirasıyla uyumlu olmalıdır.

•  Tarihî alanların korunması konusunda karşılaşılan sorunlar tespit edilmelidir. Bu sorunların üstesinden gelmek için gereken genel prensipleri, politikaları ve rehber ilkeleri belirlemek bir zorunluluktur.

• Kentlerin büyümesi, birçok tarihî kentsel alanını köklü değişime uğratmıştır. Bu durum kentsel yapının bütünlüğünü ve toplumların kimliğini zedeleyebilmektedir. Bazı tarihî alanlar işlevselliklerini, geleneksel rollerini ve nüfuslarını kaybetmektedirler.

• Kentsel hayat kalitesi ile yaşanabilirlik güçlendirilmeli ve ekolojik duyarlılığı olan politikalar üretilmelidir.

• Kalkınmanın kaynakları olarak doğal ve kültürel mirasın entegre edilmesi gerekmektedir.

•  Yerel yönetimler, sivil toplum örgütleriyle soyut ve somut kültürel mirası hakkında temel değerleri tespit etmek, çeşitliliklerini yansıtan vizyonlar geliştirmek, hedef belirlemek ve eylemlerde ortak karar almak gibi bir işbirliğine gidilmelidir.

•  Kentsel mirasın özelliklerine uygun bütünlüğün ve otantikliğin korunması öncelikli olmazsa olmaz olduğu kabul edilmelidir. 

• Tarihi alanlarda, alanın ruhuna aykırı düzenlemelerden kaçınılmalıdır. Tarihi kent alanlarına yabancı yapı malzemeleri (büyük mermer kütleleri, saksıda minyatür veya plastik ağaç gibi) yerleştirmekten kaçınılmalıdır.

•  “Tarihî ve mimari alanlar" “arkeolojik ve paleontolojik” siteleri içeren her türlü bina, yapı ve açık alanlar grubu olarak kabul edilmelidir. Doğası gereği zengin bir çeşitlilik gösteren bu "alanlar" arasında, özellikle tarih öncesi siteler, tarihî kentler, eski kentsel mahalleler, köyler, köy evleri ile birlikte, kural olarak hiçbir değişime uğratılmadan korunmalıdır.

• Tarihî kentsel alanlar, şehirler, kasabalar, tarihî merkezler ve mahaller hem tarihî belgedirler hem de geleneksel kent kültürlerinin değerleridirler. Tarihi belgeyi ve geleneksel kültür değerlerine zarar vermek veya ortadan kaldırmak ihanete eş değerdir.

• Urfa gibi zengin bir tarihsel birikime sahip kentlerin en büyük handikabı, tarihi eserlerin önemli bir kısmının ihmal edilmesidir. Bazı gözde tarihi mekânlar için koruma çabaları verilirken diğer tarihi ve kültürel dokuların ihmal edilmesidir.

•  Kentsel Mirasın içinde seçkin kültürel değeri benzersin olduğu tespit edilen ve anıtsal miras olarak kabul edebilecek yapılar tespit edilmelidir. Söz konusu yapılar için özel stratejiler geliştirilmelidir.

• Tarım Tarihi ve Buğdayın (Siyez buğday tohumu) ana vatanı Bereketli Hilalin kalbi Harran Ovası, Bozova-Suruç platoları ile Karacadağ’ın doğal konumları korunmalı ve gelecek nesillerin de bunlar üzerinde hakları olduğu unutulmamalıdır.

•Şanlıurfa’nın kırsalının tarihsel ve kültürel birikimi birbirine benzemeyen özellikler taşımaktadır. Söz konusu zenginlikler göz ardı edilmemelidir.

Şanlıurfa Mutfak ve Gastronomisi İle İlgili Öneriler

•  Gastronomi, yeme-içmenin bilime ve sanata dönüştürülmesi olarak kabul edilir. Şanlıurfa’da yeme ve içme ile ilgili tüm çabalar bu iki dinamik gözetilerek yapılmalı.

•  Şanlıurfa 12000 yıllık mutfak kültürü ile dünya gastronomi pazarında başkent olmayı hak ediyor.

•   Şanlıurfa mutfak kültürü, çorbaları, et yemekleri, sebze ve bakliyat yemekleri, kurutulmuş sebze yemekleri, pilavları, köfteleri, salataları, hamur işleri, tatlıları, meyve yemekleri, şerbetli soğuk içecekleri, peyniri, sadeyağı, fıstığı gibi birçok yöresel ürünü kendi içinde yetiştiren ve kullanan bir şehirdir.

•   Şanlıurfa mutfağında kesin olmamakla birlikte 400- 500 arasında geçmişten günümüze gelen yiyecek içecek çeşidi bulunmaktadır.

•   12000 yıllık Şanlıurfa mutfak kültürünün yurt içinde ve yurt dışında yakın vade – uzun vade etkili tanıtımı planlanmalı.

•  Gastronomi etkililikleri olarak festivaller, mutfak müzeleri, yemek pişirme kursları, vb. faaliyetleri düzenlenmeli ve kamuoyu ile paylaşılmalı.

•  Şanlıurfa’da kısa vade ve uzun vade olmak üzere yöresel yiyecek içecek festivalleri düzenlenmeli.

•  Hanımeli işletmesi gibi model işletmelerin sayıları artırılmalıdır.

•  Harran üniversitesi aşçılık bölümü, Şanlıurfa erkek turizm lisesi, Şanlıurfa kız meslek lisesi aşçılık programları desteklenmeli. Burada öğrenim gören öğrencileri Şanlıurfa gastronomi ve turizm alanında yetkin kişiler olması sağlanmalıdır.

•  Şanlıurfa, da bulunan restoran ve otellerin Şanlıurfa yöresel yemeklerini kısa vade –uzun vade olarak satış ve tanıtım amaçlı menülerinde bulundurmalarını teşvik edilmelidir.

•  Şanlıurfa mutfak sanatları ve gastronomi okulu veya kursları gibi veri tabanı olan ve kaynakları Şanlıurfa mutfağını öğrenmek isteyen herkese açık olan devamlılığı olan bir program başlatılmalıdır.

•  Şanlıurfa yöresel yemekleri MEGEP formatında düzenlenmeli ulusal ve uluslararası kullanıma açılmalıdır. Yurt içinde ve yurt dışında insanlar Şanlıurfa yemeklerine rahatlıkla ulaşmalılar.

•  Şanlıurfa yöresel mutfağı ile ilgili bulunan kaynak yemek kitapları tek bir kitap olarak yeniden hazırlanıp bilgi kirliliği önlenmelidir. Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi, Şanlıurfa Valiliği, Şanlıurfa sivil toplum kuruluşları, Şanlıurfa basını desteği ile bu çalışma kısa vade-uzun vade olarak planlama yapılarak işleme alınmalıdır.

•  Şanlıurfa, da otel ve konaklama sayısı arttırılmadır. Beş yıldız, Dört yıldız, üç yıldız sisteminde konaklama ihtiyaçları kısa vade içinde planlanmalıdır. Özellikle ekonomik bütçeli turist ihtiyacını karşılamak adına üç yıldız düzeyinde kısa vadede aksiyon alınmalıdır.

•  Göbeklitepe yöresel yemek, yiyecek içecek festivali düzenlenmelidir. Bu çalışma her yılın aynı zaman diliminde planlı bir şekilde yapılmalıdır.

•  Halfeti ilçemizin dünyada eşi bulunmayan meyve yemekleri için her yıl aynı zaman diliminde festivaller düzenlenmeli.

•  Şanlıurfa turizm işletmeleri ara eleman ve nitelikli personel yetişmesi adına kurslar ve programlar hazırlanmalıdır.

• Şanlıurfa da kamu kurumlarının katıldığı birçok fuar ve tanıtım organizasyonunda yöresel yemekler yapılmıyor. Şanlıurfa da sadece çiğköfte yok diğer yöresel yemeklerimize de yer verilmeli.

•  Geçmiş dönemlerde yapılan Halil İbrahim buluşmaları tekrar yapılmalıdır. 1 haftaya yayılmalı kültür, sanat, müzik, yemek, sıra geceleri, halk oyunlarını kapsamalıdır.

***

https://www.sanliurfakentkonseyi.org.tr/

e-Dergi linkimiz: http://www.sanliurfakentkonseyi.org.tr/magazine/skk-6301181.pdf